Rhagymadrodd Testun golygedig Llawysgrifau English

Moliant i Ddewi (Dafydd Llwyd Mathafarn)

golygwyd gan Eurig Salisbury

Llawysgrifau

Ceir 28 o gopïau o’r gerdd hon yn y llawysgrifau, a gellir eu rhannu’n ddau brif ddosbarth, sef grŵp A ac X¹. Mae darlleniad llawysgrifau grŵp A ar gyfer llinell 13 yn rhagori o ran ystyr ar ddarlleniad X¹, ac felly hefyd, yn ôl pob tebyg, yn achos llinellau 4, 5, 7, 9, 31 ac ail ran llinell 42, ac o ran y drefn yn llinellau 19‒21 (gw. y nodiadau). Ni cheid dim o’i le ar ddarlleniadau X¹ o ran cywirdeb y gynghanedd, a’r tebyg yw mai testun ydoedd a ailwampiwyd mewn mannau gan fardd neu ddatgeiniad. Sylwer bod pob achos o amrywiaeth testunol arwyddocaol a nodir uchod, ac eithrio un, yn digwydd yn nhraean cyntaf y gerdd, sef y darn sy’n adrodd hanes bywyd Dewi. Ymddengys fod cynnwys storïol yr englynion unodl union a’r englyn proest yn fwy agored i amrywio creadigol na chynnwys brudiol, dyrys y penillion cywydd llosgyrnog.

Ceid yn X¹ destun cyflawn o’r gerdd, ond collwyd un pennill cywydd llosgyrnog ym mhob cangen lawysgrifol a ddeilliodd ohoni ac eithrio’r un a gynrychiolir gan X³. Credir bod yr un camgymeriad wedi digwydd fwy nag unwaith yn hanes copïo’r testun, sef bod llygad y copïydd wedi neidio o’r gair llawer ar ddechrau llinell 80 i’r un gair ar ddechrau llinell 83 (gallai’r un peth fod wedi digwydd wrth gofnodi o’r cof). Cambriodolwyd y gerdd i Ddafydd Nanmor yn X², efallai am fod y priodoliad yn y ffynhonnell yn aneglur neu’n rhannol ar goll oherwydd rhwyg yn y ddalen. Ceir nifer o fân anghysonderau yn llawysgrifau Llywelyn Siôn, yn ôl ei arfer, ynghyd ag ôl poitsio mynych (cf. llau. 15n, 27n). Nid yw’n eglur ai Llywelyn ei hun a fu wrthi, neu ynteu a wnaed y newidiadau mewn ffynhonnell goll (wrth drafod ei lawysgrifau yn y nodiadau, fe gyfeirir, er hwylustod, at X⁴). Cyflwynir trawsysgrifiadau o ddwy o’i lawysgrifau, sef C 2.619 a Llst 47.

Mae llawysgrifau grŵp A ychydig yn llai unffurf na’r llawysgrifau a ddeilliodd o X¹, yn arbennig o ran nifer y llinellau a gollwyd ac ambell achos o newid yn nhrefn llinellau, a’r tebyg yw eu bod yn deillio o fwy nag un ffynhonnell ysgrifenedig goll. Mae rhai camgymeriadau yn Bodley Welsh e 7 (llau. 9, 74), C 3.4 (llau. 1, 31), Llst 173 (ll. 9) a Pen 77 (llau. 50, 71) yn ymdebygu i wallau copïo, a’r tebyg yw fod y pedwar testun hynny wedi eu codi o lawysgrifau eraill. (At hynny, mae’r ffaith fod dwy gyfres hir o linellau wedi eu colli o destun Bodley Welsh e 7 yn awgrymu bod rhan o ddalen yn ei ffynhonnell naill ai wedi ei rhwygo neu’n amhosibl i’w darllen.) Credir bod o leiaf ddau o destunau grŵp A yn gopïau o destunau a godwyd oddi ar y cof, naill ai ar ôl i gopïwyr y testunau coll hynny weld copi o’r gerdd mewn llawysgrif arall neu ar ôl iddynt glywed y gerdd yn cael ei datgan. Dyma sy’n esbonio orau pam fod cynifer o linellau unigol a phenillion cyfan ar goll yn C 3.4 (ynghyd â nifer o ddarlleniadau carbwl) a Stowe 959 (lle diogelwyd y penillion cywydd llosgyrnog yn unig). Ceir dyrnaid o ddarlleniadau tebyg (gw. llau. 50n, 89n, 95n, cf. llau. 25n, 40n) yn rhai o destunau mwyaf cyflawn grŵp A: LlGC 3077B (llau. 31‒4, 41‒3 ar goll), Llst 120 (llau. 21‒2 ar goll), Llst 173 (yr unig destun cyflawn, ond cyfnewidiwyd llau. 77‒9 a 80‒2 a cheir dwy linell garbwl ar ôl ll. 22), Pen 77 (ll. 54 ar goll). Y tebyg yw bod y pedair llawysgrif hyn yn deillio yn y pen draw o’r un ffynhonnell (a elwir X⁶) a oedd yn cynnwys testun cyflawn o’r gerdd, ond ni ellir ail-greu llawer o’r testun hwnnw gan mor niferus yw’r gwahaniaethau rhyngddynt.

Fel rheol, fe ddilynir darlleniadau llawysgrifau grŵp A lle bo’r testunau hynny’n gytûn. Lle bo anghytundeb ymysg llawysgrifau grŵp A, fe ddilynir yn aml, ond nid yn ddieithriad, ddarlleniad y testunau hynny sy’n cytuno ag X¹, os yw’n amlwg beth a geid yn y ffynhonnell honno. Dangosir yn y stema berthynas yr holl lawysgrifau, hyd y gellir barnu, ond erys rhai darlleniadau anodd i’w hesbonio yn y dull hwnnw (cf. Stowe 959 yn ll. 45n ac X³ yn 50n).

Dryll o’r gerdd yn unig a geir yn BL 14892, a’r englyn cyntaf yn unig yn C 2.6 a LlGC 96B. A dilyn yr wybodaeth a rydd Gwallter Mechain am ei ffynhonnell yn LlGC 1641B, cododd ei destun o un o lawysgrifau William Maurice o Lansilin (a elwir X⁷) a ddinistriwyd naill ai mewn tân yn Llundain yn 1810 neu mewn tân yn llyfrgell Wynnstay yn 1858 (RepWM).

Trefn y llinellau: BL 14887, Bodley Welsh e 6, C 2.619, C 5.44, LlGC 970E, LlGC 6499B, Llst 47 1‒79, [80‒2], 83‒98; Bodley Welsh e 7 1‒40, [41‒58], 59‒67, [68‒76], 77‒86, [87], 88‒98; C 3.4 1‒12, 23‒6, 13‒22, 27‒41, [42], 43‒56, 58, 57‒69, [70], 71‒2, [73], 74, [75], 76‒9, [80‒5], 86‒8, [89], 90‒8; LlGC 3077B 1‒30, [31‒4], 35‒40, [41‒3], 44‒98; Llst 120 1‒20, [21‒2], 23‒98; Llst 173 1‒22, [+ dwy linell], 23‒76, 80‒2, 77‒9, 83‒98; Pen 77 1‒53, [54], 55‒98; Stowe 959 [1‒34], 35‒43, [44], 45‒67, [68‒70], 71‒6, [77], 78‒9, [80‒2], 83‒4, [85], 86‒98.

Teitl

Ceir amrywiadau ar ‘Awdl i Ddewi’ yn Bodley Welsh e 7, LlGC 3077B, Pen 77 ac X⁵. Ceir y teitl mwyaf diddorol ar frig testun diweddar nas defnyddiwyd i lunio’r golygiad, sef LlGC 1641B Awdl Dewi Sant / Sef gweddi arnaw er gwared Cymry yn eu hadfyd ac i frudiaw gwaith Fosworth (ymhellach, gw. y rhagymadrodd).

Y llawysgrifau

Ba 401, 200‒4 (X111, canol yr 17g.)

Bodley Welsh e 6, 274‒9 (John Jones Gellilyfdy, 1604)

Bodley Welsh e 7, 39v‒41v (anh., 16g./17g.)

BL 14878, 53r (Thomas ab Ieuan, 1692)

BL 14887, 87r‒88v (anh., 16g./17g.)

BL 14892, 107r (William Bodwrda, c.1644)

BL 31085, 125v (Owain Myfyrac eraill, 18g./19g.)

C 2.6, 130 (anh., c.1608‒12)

C 2.619, 1‒4 (Llywelyn Siôn, c.1586)

C 3.4, 102‒4 (Elis Gruffydd, c.1527)

C 5.44, 8r (Llywelyn Siôn, 1613)